Мир или событие? К онтологии войны
Журнал «KANT: Social Sciences & Humanities Series» №2(6) 2021 [стр. 16]
DOI: 10.24923/2305-8757.2021-6.2
Ключевые слова: война; Маршалл Маклюэн; Мартин Хайдеггер; технология.
Эта статья представляет собой попытку переосмыслить онтологию войны. Его основной задачей является определение онтологического статуса войны и связи между стратегиями предотвращения вооруженных конфликтов и тем, как этот статус понимается. Если для преодоления метафизики нам нужно пересмотреть ее основы, то, возможно, аналогичную стратегию следует применить и для преодоления войны. Источник войны понимается здесь не только во временном плане, но и как ее сущность – онтологическая основа. Первая часть статьи ссылается на несколько концепций XX века (которые, конечно, относятся к гораздо более старым текстам), согласно которым война должна была быть преодолена по-разному понимаемым прогрессом. В этих концепциях, как и в критических подходах начала XXI века, война трактуется как событие, состояние дел. В следующей части моей статьи, основанной на антропологическом обзоре Маргарет Мид, я предлагаю концепцию войны как изобретения, а следовательно – технологии. Далее вопрос о войне рассматривается в контексте философии техники XX века. Выдвигается тезис, согласно которому понимание влияния техники войны на эпистему должно быть сущностью мышления о предотвращении войны. В этом исследовании война рассматривается как технология, определяющая восприятие. Для критического осмысления войны я использую философские концепции XX века, связывающие технологию с когнитивными процессами, особенно те, которые сформулировали Мартин Хайдеггер и Маршалл Маклюэн.
Woniak A. wiat czy wydarzenie? W stron ontologii wojny // Argument. 2020. Vol. 1/10. Pp. 133-150. DOI: 10.24917/20841043.10.1.8
Woniak A. wiat czy wydarzenie? W stron ontologii wojny // Argument. 2020. Vol. 1/10. Pp. 133-150. DOI: 10.24917/20841043.10.1.8
Литература:
Aleksijewicz, S. (2010). Wojna nie ma w sobie nic z kobiety. (Przeł. J. Czech). Wołowiec: Wydawnictwo Czarne.
Aleksijewicz, S. (2015). Cynkowi chłopcy. (Przeł. J. Czech). Wołowiec: Wydawnictwo Czarne.
Angier, T. (2010). Techne in Aristotle’s Ethics. Crafting the moral life. London: Bloomsbury.
Arystofanes. (1977). Żaby (s. 449–527). W: Arystofanes. Komedie wybrane. (Przeł. A. Sandauer). Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Arystoteles. (1996). Metafizyka. (Przeł. T. Żeleźnik). Lublin: Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Arystoteles (2010). Zachęta do filozofii. Fizyka. (Przeł. K. Leśniak). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Barkawi, T. & Brighton, Sh. (2011). Powers of war: Fighting knowledge, and critique. International Political Sociology, 2, 126–143.
Baudrillard, J. (2006). Wojny w Zatoce Perskiej nie było. (Przeł. S. Królak). Warszawa: Sic!.
Clausewitz, C. von. (2010). O wojnie. (Przeł. A. Ciechowicz & L. Kloc). Kraków: Mireki.
Derrida, J. (1993). Farmakon (s. 39–61). W: J. Derrida, Pismo filozofii. (Przeł. B. Banasiak). Kraków: Inter Esse.
Freud, Z. (2009). Aktualne uwag o wojnie i śmierci (s. 25–50). W: Z. Freud. Pisma społeczne. (Przeł. R. Reszke). Kraków: Wydawnictwo KR.
Fukuyama, F. (1991). Czy koniec historii?. (Przeł. B. Stanosz). Warszawa: Wydawnictwo PoMost.
Heidegger, M. (1994). Bycie i czas. (Przeł. B. Baran). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Heidegger, M. (2007). Pytanie o technikę (s. 7–38). W: M. Heidegger. Odczyty i rozprawy. (Przeł. J. Mizera). Warszawa: Aletheia.
Huizinga, J. (2018). Jesień średniowiecza. (Przeł. R. Stiller). Kraków: vis‑à‑vis.
Jaeger, W. (1962). Paideia. (Przeł. M. Plezia). Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax.
Janion, M. (2018). Zmierzch paradygmatu (s. 5–37). W: M. Janion. „Czy będziesz wiedział, co przeżyłeś”. Warszawa: Sic!.
Jünger, E. (2016). Perfekcja techniki. (Przeł. W. Kunicki). Warszawa: Kronos.
Lazenby, J.F. (2018). Wojna peloponeska. Historia militarna. (Przeł. A. Dudziński). Oświęcim: Napoleon V.
Levinas, E. (2002). Całość i nieskończoność. Esej o zewnętrzności. (Przeł. B. Skarga). Warszawa: Napoleon V.
Liddell, H.G. & Scott, R. (1940). τέχνη. W: A Greek‑English lexicon. Oxford: Clarendon Press. Online: http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0057:entry‑=te/xnh (29.10.2020).
Kozak, M. (2014). Wojna jako doświadczenie przemocy bycia w myśli Emmanuela Levinasa. Kwartalnik Filozoficzny, 42(2), 103–116.
Ksenofont. (1857). Ekonomik. (Przeł. A. Bronikowski). Poznań: Księgarnia Jana Konstantego Żupańskiego.
Kukiełko‑Rogozińska, K. (2014). Między nauką a sztuką. Teoria i praktyka artystyczna w ujęciu Marshalla McLuhana. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury.
Mandrick, W. (2003). The ontology of war. Buffalo: University at Buffalo.
McLuhan, M. (1975). Przekaźniki, czyli przedłużenie człowieka (s. 43–209). W: M. McLuhan. Wybór pism. (Przeł. K. Jakubowicz). Warszawa: Wydawnictwo Artystyczne i Filmowe.
Mead, M. (1990). Warfare is only an invention — not a biological necessity. Dolphin Reader, 2, 406–411.
Mizera, J. (2006). W stronę filozofii niemetafizycznej. Martina Heideggera droga do innego myślenia. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Nordin, A.H.M. & Öberg, D. (2014). Targeting the ontology of war: From Clausewitz to Baudrillard. Millennium, 2(43), 392–410.
Parry, R. (2020). Episteme and techne. W: E.N. Zalta (Red.). The Stanford encyclopedia of philosophy. Online: https://plato.stanford.edu/archives/fall2014/entries/episteme‑techne/> (01.01.2020).
Reeve, C.D.C. (2003). Plato’s Metaphysics of morals. Oxford Studies in Ancient Philosophy, 25, 39–58.
Rosecrance, R. (1986). The rise of trading state: commerce and conquest in the modern world. New York: Basic Books.
Schmitt, C. (2012). Pojęcie polityczności (s. 245–314). W: C. Schmitt. Teologia polityczna i inne pisma. (Przeł. M.A. Cichocki). Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
Toffler, A. & Toffler, H. (2006). Wojna i antywojna. (Przeł. B. Budrecka & L. Budrecki). Poznań: Wydawnictwo Kurpisz S.A.
Tukidydes. (1988). Wojna peloponeska. (Przeł. K. Kumaniecki). Warszawa: Czytelnik.
Turski, M. (2020). „Jedenaste przykazanie: nie bądź obojętny”. Przemówienie Mariana Turskiego, b. więźnia Auschwitz. Online: https://natemat.pl/297833,cale‑przemowienie‑mariana‑turskiego‑b‑wieznia‑auschwitz‑nie‑badz‑obojetny (28.02.2020).
Virillo, P. (2008). Prędkość i polityka. (Przeł. S. Królak). Warszawa: Sic!.
Vonnegut, K. (1996). Rzeźnia numer pięć. (Przeł. L. Jęczyk). Warszawa: Zysk i S‑ka.
Walzer, M. (2010). Wojny sprawiedliwe i niesprawiedliwe. (Przeł. M. Szczubiałka). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Wittgenstein, L. (1997). Tractatus logico‑philosophicus. (Przeł. B. Wolniewicz). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Wodiczko, K. (2003). Obalanie wojen. (Przeł. P. Łopatka). Kraków: Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie.
Aleksijewicz, S. (2010). Wojna nie ma w sobie nic z kobiety. (Przeł. J. Czech). Wołowiec: Wydawnictwo Czarne.
Aleksijewicz, S. (2015). Cynkowi chłopcy. (Przeł. J. Czech). Wołowiec: Wydawnictwo Czarne.
Angier, T. (2010). Techne in Aristotle’s Ethics. Crafting the moral life. London: Bloomsbury.
Arystofanes. (1977). Żaby (s. 449–527). W: Arystofanes. Komedie wybrane. (Przeł. A. Sandauer). Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Arystoteles. (1996). Metafizyka. (Przeł. T. Żeleźnik). Lublin: Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Arystoteles (2010). Zachęta do filozofii. Fizyka. (Przeł. K. Leśniak). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Barkawi, T. & Brighton, Sh. (2011). Powers of war: Fighting knowledge, and critique. International Political Sociology, 2, 126–143.
Baudrillard, J. (2006). Wojny w Zatoce Perskiej nie było. (Przeł. S. Królak). Warszawa: Sic!.
Clausewitz, C. von. (2010). O wojnie. (Przeł. A. Ciechowicz & L. Kloc). Kraków: Mireki.
Derrida, J. (1993). Farmakon (s. 39–61). W: J. Derrida, Pismo filozofii. (Przeł. B. Banasiak). Kraków: Inter Esse.
Freud, Z. (2009). Aktualne uwag o wojnie i śmierci (s. 25–50). W: Z. Freud. Pisma społeczne. (Przeł. R. Reszke). Kraków: Wydawnictwo KR.
Fukuyama, F. (1991). Czy koniec historii?. (Przeł. B. Stanosz). Warszawa: Wydawnictwo PoMost.
Heidegger, M. (1994). Bycie i czas. (Przeł. B. Baran). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Heidegger, M. (2007). Pytanie o technikę (s. 7–38). W: M. Heidegger. Odczyty i rozprawy. (Przeł. J. Mizera). Warszawa: Aletheia.
Huizinga, J. (2018). Jesień średniowiecza. (Przeł. R. Stiller). Kraków: vis‑à‑vis.
Jaeger, W. (1962). Paideia. (Przeł. M. Plezia). Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax.
Janion, M. (2018). Zmierzch paradygmatu (s. 5–37). W: M. Janion. „Czy będziesz wiedział, co przeżyłeś”. Warszawa: Sic!.
Jünger, E. (2016). Perfekcja techniki. (Przeł. W. Kunicki). Warszawa: Kronos.
Lazenby, J.F. (2018). Wojna peloponeska. Historia militarna. (Przeł. A. Dudziński). Oświęcim: Napoleon V.
Levinas, E. (2002). Całość i nieskończoność. Esej o zewnętrzności. (Przeł. B. Skarga). Warszawa: Napoleon V.
Liddell, H.G. & Scott, R. (1940). τέχνη. W: A Greek‑English lexicon. Oxford: Clarendon Press. Online: http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0057:entry‑=te/xnh (29.10.2020).
Kozak, M. (2014). Wojna jako doświadczenie przemocy bycia w myśli Emmanuela Levinasa. Kwartalnik Filozoficzny, 42(2), 103–116.
Ksenofont. (1857). Ekonomik. (Przeł. A. Bronikowski). Poznań: Księgarnia Jana Konstantego Żupańskiego.
Kukiełko‑Rogozińska, K. (2014). Między nauką a sztuką. Teoria i praktyka artystyczna w ujęciu Marshalla McLuhana. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury.
Mandrick, W. (2003). The ontology of war. Buffalo: University at Buffalo.
McLuhan, M. (1975). Przekaźniki, czyli przedłużenie człowieka (s. 43–209). W: M. McLuhan. Wybór pism. (Przeł. K. Jakubowicz). Warszawa: Wydawnictwo Artystyczne i Filmowe.
Mead, M. (1990). Warfare is only an invention — not a biological necessity. Dolphin Reader, 2, 406–411.
Mizera, J. (2006). W stronę filozofii niemetafizycznej. Martina Heideggera droga do innego myślenia. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Nordin, A.H.M. & Öberg, D. (2014). Targeting the ontology of war: From Clausewitz to Baudrillard. Millennium, 2(43), 392–410.
Parry, R. (2020). Episteme and techne. W: E.N. Zalta (Red.). The Stanford encyclopedia of philosophy. Online: https://plato.stanford.edu/archives/fall2014/entries/episteme‑techne/> (01.01.2020).
Reeve, C.D.C. (2003). Plato’s Metaphysics of morals. Oxford Studies in Ancient Philosophy, 25, 39–58.
Rosecrance, R. (1986). The rise of trading state: commerce and conquest in the modern world. New York: Basic Books.
Schmitt, C. (2012). Pojęcie polityczności (s. 245–314). W: C. Schmitt. Teologia polityczna i inne pisma. (Przeł. M.A. Cichocki). Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
Toffler, A. & Toffler, H. (2006). Wojna i antywojna. (Przeł. B. Budrecka & L. Budrecki). Poznań: Wydawnictwo Kurpisz S.A.
Tukidydes. (1988). Wojna peloponeska. (Przeł. K. Kumaniecki). Warszawa: Czytelnik.
Turski, M. (2020). „Jedenaste przykazanie: nie bądź obojętny”. Przemówienie Mariana Turskiego, b. więźnia Auschwitz. Online: https://natemat.pl/297833,cale‑przemowienie‑mariana‑turskiego‑b‑wieznia‑auschwitz‑nie‑badz‑obojetny (28.02.2020).
Virillo, P. (2008). Prędkość i polityka. (Przeł. S. Królak). Warszawa: Sic!.
Vonnegut, K. (1996). Rzeźnia numer pięć. (Przeł. L. Jęczyk). Warszawa: Zysk i S‑ka.
Walzer, M. (2010). Wojny sprawiedliwe i niesprawiedliwe. (Przeł. M. Szczubiałka). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Wittgenstein, L. (1997). Tractatus logico‑philosophicus. (Przeł. B. Wolniewicz). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Wodiczko, K. (2003). Obalanie wojen. (Przeł. P. Łopatka). Kraków: Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie.
World or event? To the ontology of war
Keywords: war; Marshall McLuhan; Martin Heidegger; technology.
This paper is an attempt to rethink the ontology of war. Its main object is to determine the ontological status of war and the connection between strategies of armed conflict prevention and the way this status is understood. If to overcome metaphysics we need to reconsider its basis then maybe a similar strategy should be applied in order to overcome war. The source of war is understood here not only in temporal terms, but also as its essence – the ontological basis. The first part of the article invokes several conceptions from the twentieth century (that, of course, refer to much older texts), according to which, war was to be overcome by variously understood progress. In those conceptions, as well as in the critical approaches from the beginning of the 21st century, war is treated as an event, a state of affairs. In the next part of my paper, based on Margaret Mead's anthropological diagnosis, I propound a conception of war as an invention, and therefore – technology. The issue of war is further considered in the context of the twentieth century philosophy of technology. A thesis is put forward according to which understanding the influence of techne of war over episteme should be the essence of thinking of war prevention. In this study, war is treated as a technology that determines perception. For critical reflection upon war, I use twentieth century philosophical conceptions linking technology with cognitive processes, especially those formulated by Martin Heidegger and Marshall McLuhan.